Nhằm tăng cường công tác giáo dục quốc phòng cho nhân dân, đặc biệt là cho học sinh, sinh viên các trường đại học, cao đẳng, trung học chuyên nghiệp và dạy nghề ngoài quân đội, thực hiện Chỉ thị (Số 420/CP ngày 30/12/1991) của Thủ tướng Chính phủ về việc “... tổ chức cho học viên được học tập tại các Trung tâm huấn luyện quân sự hoặc các đơn vị, nhà trường quân đội để nâng cao năng lực thực hành” và Quyết định (số 2963/QĐ-TCCB ngày 17/12/1992) của Bộ trưởng Bộ Giáo dục và Đào tạo, trên cơ sở hợp nhất ba khoa Quân sự của 3 trường đại học đóng trên địa bàn Thành phố Thái Nguyên (Đại học Sư phạm Việt Bắc, Đại học Y Bắc Thái và Đại học Công nghiệp Thái Nguyên), dưới sự lãnh đạo của Ban Thường vụ Tỉnh uỷ Bắc Thái, ngày 22/12/1992, Bộ Chỉ huy quân sự tỉnh Bắc Thái và Trường Đại học Sư phạm Việt Bắc đã phối hợp tổ chức Lễ thành lập và ra mắt Trung tâm Giáo dục quốc phòng Thái Nguyên đơn vị tiền thân Trung tâm Giáo dục quốc phòng và an ninh - Đại học Thái Nguyên ngày nay. Đây là Trung tâm Giáo dục quốc phòng đầu tiên của cả nước.
Tại buổi Lễ thành lập và ra mắt của Trung tâm Giáo dục quốc phòng Thái Nguyên, các đồng chí Thiếu tướng Nguyễn Bắc Việt (Vụ trưởng Vụ Giáo dục Quốc phòng - Bộ Giáo dục và Đào tạo), Thiếu tướng Phạm Quang Bào (Phó Tư lệnh - Tham mưu trưởng Quân khu 1), Đại tá Nông Ngọc Toản (Chỉ huy trưởng Bộ chỉ huy quân sự tỉnh Thái Nguyên) cùng Ban Giám hiệu Trường Đại học Sư phạm Việt Bắc, Đại học Y Bắc Thái đã đến dự và giao nhiệm vụ cho lãnh đạo, chỉ huy và cán bộ, giáo viên Trung tâm Giáo dục quốc phòng Thái Nguyên .
Lúc mới thành lập, Ban Giám đốc Trung tâm Giáo dục quốc phòng Thái Nguyên gồm các đồng chí Tiến sĩ Ma Văn Trường (Phó Hiệu trưởng Trường Đại học sư phạm) làm Giám đốc, Trung tá Nông Văn Lệnh và Trung tá Nguyễn Văn Sự (cán bộ Bộ CHQS tỉnh Thái Nguyên) làm Phó Giám đốc. Trung tâm có 4 tổ giáo viên bộ môn; 2 khung đại đội quản lý học sinh, sinh viên và một số trợ lý giúp việc Ban Giám đốc. Trải qua các giai đoạn, về mặt hành chính Nhà nước, Trung tâm đặt dưới sự lãnh đaọ, điều hành trực tiếp của Đảng ủy, Ban Giám hiệu các trường Đại học Sư phạm (đến tháng 8/1995), Đại học Kỹ thuật - Công nghiệp (đến tháng 12/2001) và Đảng ủy, Ban Giám đốc Đại học Thái Nguyên (từ tháng 1/2002 đến nay). Về quản lý hành chính quân sự, từ ngày thành lập đến tháng 4/2000, Trung tâm trực thuộc chỉ huy và quản lý của Bộ Chỉ huy quân sự các tỉnh Bắc Thái (Thái Nguyên), từ tháng 5/2000 đến nay trực thuộc sự chỉ huy và quản lý của Bộ Tham mưu và Cục Chính trị Quân khu 1.
Hiện nay, Trung tâm Giáo dục quốc phòng và an ninh - Đại học Thái Nguyên là đơn vị sự nghiệp công lập thuộc Đại học Thái Nguyên có tổ chức bộ máy khoa học, tinh gọn theo đúng quy định của Bộ. Ngoài Ban Giám đốc Trung tâm do đồng chí PGS. TS Hoàng Văn Hùng - Giám đốc Đại học Thái Nguyên làm Giám đốc và các đồng chí PGS. TS Hà Quang Tiến và Đại tá Đinh Văn Long làm Phó Giám đốc, Trung tâm có các phòng: Phòng Đào tạo, Quản lý người học; Phòng Kế hoạch, Tổng hợp; Khoa Giáo viên và Trung tâm Đào tạo theo nhu cầu. Đội ngũ cán bộ của Trung tâm có chất lượng chính trị và chuyên môn cao đáp ứng tốt nhiệm vụ đổi mới căn bản và toàn diện giáo dục, đào tạo (2). Trung tâm có nhiệm vụ giáo dục, đào tạo, bồi dưỡng kiến thức quốc phòng, an ninh cho học sinh, sinh viên và đào tạo giáo viên giáo dục quốc phòng, an ninh cho các tỉnh thuộc khu vực trung du và miền núi phía Bắc Việt Nam, góp phần vào sự nghiệp phát triển giáo dục, đào tạo, bồi dưỡng nguồn nhân lực phục vụ nhiệm vụ phát triển kinh tế - xã hội, củng cố quốc phòng an ninh thực hiện thắng lợi công cuộc xây dựng và bảo vệ Tổ quốc Việt Nam xã hội chủ nghĩa.
Sau 30 năm (1992 - 2022), dưới sự quan tâm lãnh đạo, chỉ đạo của Đảng ủy, Ban Giám đốc Đại học Thái Nguyên, Đảng ủy - Bộ Tư lệnh Quân khu 1 và sự cố gắng, nỗ lực của tập thể đơn vị, đội ngũ cán bộ, viên chức, người lao động của Trung tâm đã phát huy tốt bản chất truyền thống Quân đội, vượt qua những khó khăn tổ chức thực hiện thắng lợi nhiệm vụ giáo dục quốc phòng, an ninh đạt được nhiều thành tích quan trọng, đóng góp xứng đáng cho sự nghiệp giáo dục quốc phòng toàn dân nói chung, giáo dục quốc phòng an ninh cho học sinh, sinh viên Đại học Thái Nguyên nói riêng.
Từ khi thành lập đến nay, Trung tâm đã tổ chức giảng dạy, đào tạo môn học Giáo dục quốc phòng và an ninh cho học sinh, sinh viên các trường thành viên, các khoa trực thuộc Đại học Thái Nguyên được 30 khóa, cho hơn 30 vạn sinh viên học môn giáo dục quốc phòng và an ninh; liên kết giảng dạy cho học sinh, sinh viên các trường cao đẳng, trung học chuyên nghiệp, học sinh các trường trung học phổ thông trên địa bàn; Đào tạo được 12 khóa ngắn hạn giáo viên giáo dục quốc phòng và an ninh cho các trường trung học phổ thông, trung học chuyên nghiệp, dạy nghề các tỉnh khu vực phía Bắc và trên địa bàn Quân khu 1. Đặc biệt, từ năm 2007 đến nay, Trung tâm đã được Bộ Giáo dục và Đào tạo giao nhiệm vụ cùng với Trường Đại học Sư phạm - Đại học Thái Nguyên xây dựng chương trình đào tạo giáo viên dạy hai môn Giáo dục thể chất - Giáo dục quốc phòng an ninh được 9 khóa. Bên cạnh đó, Trung tâm đã tham mưu cho Giám đốc Đại học Thái Nguyên và giúp các đơn vị thuộc và trực thuộc Đại học Thái Nguyên xây dựng các phương án bảo vệ đơn vị, củng cố lực lượng tự vệ, trực tiếp huấn luyện 3 lượt tự vệ, mỗi lượt gần 200 chiến sĩ cho các đơn vị thuộc và trực thuộc Đại học Thái Nguyên, dân quân tự vệ các phường, xã trên địa bàn; tổ chức bồi dưỡng kiến thức quốc phòng an ninh cho hơn 1200 đối tượng 4 các đơn vị thuộc và trực thuộc Đại học Thái Nguyên, kết quả đều đạt từ khá trở lên. Qua kiểm tra của Thanh tra/Bộ Quốc phòng, Quân khu và tỉnh Thái Nguyên đối với các đơn vị thuộc và trực thuộc về hoạt động huấn luyện, xây dựng Ban Chỉ huy quân sự tự vệ cơ quan tổ chức đều được đánh giá đạt được chất lượng tốt. Ngoài ra, Trung tâm đã chủ động đẩy mạnh các hoạt động đào tạo, tăng cường cơ sở vật chất, tập trung mở nhiều mô hình mới, hoàn thiện mô hình “Tuần ngày trải nghiệm người chiến sĩ”…Với uy tín về chất lượng đào tạo của Trung tâm, nhiều đơn vị đã đề nghị với các cơ quan chức năng được phép liên kết giáo dục quốc phòng và an ninh với Trung tâm.
Những năm gần đây,thực hiện Đề án phát triển trung tâm Giáo dục quốc phòng và an ninhgiai đoạn 2020 đến năm 2025 và tầm nhìn đến năm 2030 đủ năng lực Giáo dục quốc phòng và an ninhcho 18.000 sinh viên/năm theo Quyết định 161/QĐ-TTg ngày 30/1/2015 của Thủ tướng chính phủ, Trung tâm đã tiến hành tổ chức kiện toàn bộ máy xác định biên chế các phòng, khoa đủ về số lượng, hợp lý về cơ cấu. Xây dựng và phát triển đội ngũ cán bộ cả về năng lực quản lý, năng lực chuyên môn; thường xuyên đổi mới nội dung chương trình, phương pháp giảng dạy, biên soạn tài liệu tham khảo, giáo trình, đẩy mạnh nghiên cứu khoa học(3). Mặc dù nguồn kinh phí còn hạn hẹp, Trung tâm đã tích cực tìm kiếm, huy động các nguồn đầu tư xây dựng được đầu tư khang trang phát triển bền vững với hàng loạt công trình như: Nhà điều hành 3 tầng; giảng đường 03 tầng với 10 phòng học, 02 phòng máy tính phục vụ việc thi trắc nghiệm, nhà tập bắn, nhà thi đấu đa năng, hội trường; đường đi nội bộ, cùng với hệ thống sân bãi, tập luyện, dụng cụ phục vụ sinh viên luyện tập thể dục thể thao, văn nghệ và các chương trình hoạt động tập thể; củng cố, hoàn thiện hệ thống các tòa nhà ký túc xá đảm bảo cho chỗ ở lưu lượng cho 1.800 sinh viên/ khóa học. Thông qua đó hệ thống cơ sở vật chất, giảng đường, thao trường bãi tập và cảnh quan môi trường được nâng cấp chính quy, sáng, xanh, sạch, đẹp, trở thành điểm đến học tập hấp dẫn, thú vị của học viên.
Trung tâm cũng đã phối hợp chặt chẽ với Ban Chấp hành Đoàn, Hội sinh viên, Hội cựu chiến binh các trường liên kết đào tạo, tổ chức các hoạt động ngoại khóa, chương trình “Sinh viên - Chiến sĩ”, tọa đàm “Lịch sử truyền thống” giao lưu với sinh viên. Tổ chức đợt học tập chính trị dã ngoại, sâu rộng cho cán bộ sĩ quan, giảng viên Trung tâm tham quan, giao lưu, học tập, trao đổi kinh nghiệm các Trung tâm Giáo dục quốc phòng và an ninh về lĩnh vực đào tạo môn học Giáo dục quốc phòng và an ninh; dâng hương các anh hùng liệt sĩ tại Khu di tích lịch sử quốc gia, nơi tưởng niệm sự hy sinh anh dũng của 60 thanh niên xung phong Đại đội 915, Đội 91 Bắc Thái, hoạt động hướng về cội nguồn Khu di tích quốc gia đặc biệt rừng Trần Hưng Đạo là nơi ghi dấu sự thành lập và hoạt động của Đội Việt Nam Tuyên truyền Giải phóng quân (Đội Việt Nam tuyên truyền giải phóng quân), tiền thân của Quân đội nhân dân Việt Nam, khu di tích lịch sử cấp quốc gia đặc biệt Pác Bó, Cao Bằng, ATK Định Hóa nhằm nâng cao nhận thức chính trị, lòng yêu nước và tự hào dân tộc đồng thời ghi nhớ công lao to lớn của Chủ tịch Hồ Chí Minh. Qua đó, tạo động lực để cán bộ đảng viên, công đoàn viên tiếp tục thực hiện có hiệu quả việc "Đẩy mạnh học tập và làm theo tư tưởng, đạo đức, phong cách Hồ Chí Minh". Trong công tác phối hợp, đội ngũ cán bộ Trung tâm cũng đã phối hợp chặt chẽ với các đơn vị liên kết, các đơn vị trên địa bàn, chính quyền, nhân dân địa phương tạo sức mạnh tổng hợp, hoàn thành xuất sắc nhiệm vụ giáo dục quốc phòng và an ninh.
Chặng đường 30 năm chưa phải là dài đối với một cơ sở giáo dục, đào tạo, nhưng bằng tất cả những nỗ lực, tâm huyết và trách nhiệm kiến tạo giá trị theo tiếp cận tri thức và rèn luyện kỷ luật, Trung tâm đã khẳng định vị thế của một cơ sở có uy tín hàng đầu của cả nước. Những thành tích đó góp phần quan trọng cho sự phát triển của Đại học Thái Nguyên và Lực lượng vũ trang Quân khu, khẳng định được vị thế của mình đối với xã hội, không ngừng lớn mạnh và trưởng thành về mọi mặt, có một môi trường giáo dục lành mạnh, chất lượng để cán bộ có thể phát huy trí tuệ, tài năng cống hiến cho sự phát triển giáo dục đào tạo.Với kết quả thành tích đạt được 30 năm qua, Trung tâm đã được Đảng, Nhà nước, Bộ Giáo dục và Đào tạo, cấp ủy, chính quyền địa phương, Bộ Tư lệnh Quân khu 1 và Đại học Thái Nguyên tặng nhiều phần thưởng cao quý.
Để có được những kết quả đó, trong suốt 30 năm qua, dưới sự lãnh đạo của Đảng ủy - Ban Giám đốc Đại học Thái Nguyên, sự lãnh đạo, chỉ đạo của các cơ quan thuộc Quân khu, Cấp ủy Đảng, Ban Giám đốc và cán bộ, đảng viên Trung tâm luôn quán triệt sâu sắc mọi chủ trương, đường lối của Đảng, Nhà nước và cấp trên về nhiệm vụ quân sự, quốc phòng, nhiệm vụ giáo dục quốc phòng an ninh, triển khai đồng bộ các giải pháp, nỗ lực, đoàn kết, quyết tâm, sáng tạo vượt qua mọi khó khăn để hoàn thành tốt mọi nhiệm vụ được giao. Sự lớn mạnh và phát triển trưởng thành của Trung tâm trong 30 năm qua còn bắt nguồn từ sự phối hợp chặt chẽ, sự cộng tác, giúp đỡ nhiệt tình, quí báu của các trường thành viên, các cơ quan thuộc Đại học Thái Nguyên, Quân khu 1 và cấp ủy, chính quyền các địa phương...
Phát huy lịch sử, truyền thống 30 năm xây dựng và phát triển (1992-2022), dưới sự lãnh đạo, chỉ đạo của Đảng ủy, Ban Giám đốc Đại học Thái Nguyên và Quân khu 1, đội ngũ cán bộ, đảng viên thuộc Trung tâm Giáo dục quốc phòng và an ninh - Đại học Thái Nguyên nguyện tiếp tục đoàn kết, không ngừng nỗ lực phấn đấu, vươn lên xây dựng Đảng bộ và Trung tâm vững mạnh toàn diện, quyết tâm hoàn thành xuất sắc nhiệm vụ lãnh đạo, chỉ đạo, tổ chức thực hiện nhiệm vụ giáo dục quốc phòng và an ninh, góp phần vào sự nghiệp phát triển giáo dục, đào tạo, bồi dưỡng nguồn nhân lực phục vụ nhiệm vụ phát triển kinh tế - xã hội, xây dựng thế trận và nền quốc phòng toàn dân ngày càng vững chắc, thực hiện thắng lợi nhiệm vụ xây dựng và bảo vệ Tổ quốc trong tình hình mới./.